ثمره شکر کردن و شاکر بودن/فلسفه بلا و امتحانات

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دست نوشته‌های معارفی امیرمحسن سلطان‌ احمدی: جلسه هفتگی پنج شنبه‌های استاد محمد شجاعی شامگاه پنج شنبه ۲۳ تیرماه ۱۴۰۱ شمسی طبق روال هر هفته در حسینیه قرائت قرآن شهرری برگزار شد که توفیق حضور در این جلسه نصیبم شد.

استاد در این جلسه با توجه به سالروز ولادت امام هادی (علیه السلام) به شرح دو روایت از این امام عزیز درباره اهمیت ثمره شکر و شاکر بودن و همچنین فلسفه بلا و امتحانات الهی پرداختند که نکات مهمی در این جلسه بیان شد.

اینک در ادامه گزیده یادداشت‌هایم از این جلسه تقدیم شما معارف جویان عزیز می‌شود تا از این طریق شما نیز بهره‌مند از این جلسه شوید.

شکر و شاکر بودن وجه تفاوت انسان با حیوان

شاکر جایگاه مهمی در مباحث انسان‌شناسی و معارف اسلامی دارد. در دعای یکم صحیفه سجادیه که بی‌نهایت زیبا و مهم است، حضرت می‌فرماید: «وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَوْ حَبَسَ عَنْ عِبَادِهِ مَعْرِفَةَ حَمْدِهِ عَلَی مَا أَبْلَاهُمْ مِنْ مِنَنِهِ الْمُتَتَابِعَةِ وَ أَسْبَغَ عَلَیهِمْ مِنْ نِعَمِهِ الْمُتَظَاهِرَةِ، لَتَصَرَّفُوا فِی مِنَنِهِ فَلَمْ یحْمَدُوهُ، وَ تَوَسَّعُوا فِی رِزْقِهِ فَلَمْ یشْکرُوهُ. وَ لَوْ کانُوا کذَلِک لَخَرَجُوا مِنْ حُدُودِ الْإِنْسَانِیةِ إِلَی حَدِّ الْبَهِیمِیةِ فَکانُوا کمَا وَصَفَ فِی مُحْکمِ کتَابِهِ: «إِنْ هُمْ إِلَّا کالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا».

سپاس خدایی را که شکر نعمت‌هایش را به ما الهام کرد که اگر ما شکر را نداشتیم و انسان‌ها شاکر نبودند از حدود انسانیت خارج می‌شدند و سقوط می‌کردند. در واقع فصل انسان و انسانیت را امام سجاد علیه السلام در اینجا، شکر ذکر کرده اند.

چون وقتی می‌گوییم انسان حیوان ناطق است که این تعبیر هم مورد نقد است و انسان هم یک نوع حیوان است اما حیوان ناطق است و بر خلاف دیگر حیوانات عاقل است، پس فرق انسان با حیوانات دیگر قسمت مشترک را جنس می‌گویند اما فصل‌هایشان با هم فرق دارد که امام سجاد علیه السلام فصل انسان را شکر می‌داند و می‌گوید انسان همان حیوان است که اگر شکر کرد، انسان است و اگر شاکر نبود همان حیوان می‌ماند.

از نظر امام سجاد علیه السلام نعمت شکر وجه تفاوت انسان با حیوان است، این که یک معصوم شکر را فصل یک انسان نسبت به سایر حیوانات قرار می‌دهد، خیلی مهم است که معصوم می‌گوید بین انسان‌ها به اندازه شکرشان فاصله است و کسانی که شاکر هستند انسان هستند و کسانی که همیشه غُر و نق می‌زنند در حد همان حیوانیت می‌مانند.

اگر کسی صاحب شکر شد دیگر انسان است و باید به او گفت تولدت مبارک! چون باطن انسانی پیدا کرده است.

شکر چیست و کاربرد آن چیست؟

اصلا شکر برای چه چیز هست و کجا به کار می‌رود؟ شکر در مقابل یک نعمت بکار می‌رود، که مثلا فلان شخص برای شما آب آورد و شما از او تشکر می‌کنید و این شکر غیر از حمد است که خیلی غنی‌تر و عاشقانه‌تر از حمد است. یک وقت می‌گوییم شکرلله و شکر که گفتی در برابر نعمت است، پس یک نعمت باعث شده که شکر بوجود بیاید.

شکر بیشتر از نعمت انسان را سعادتمند می‌کند

امام هادی علیه السلام در روایتی شکر کردن را بالاتر از خود نعمت دانستند و می‌فرمایند: «اَلشَّاکِرُ أَسْعَدُ بِالشُّکْرِ مِنْهُ بِالنِّعْمَةِ اَلَّتِی أَوْجَبَتِ اَلشُّکْرَ لِأَنَّ اَلنِّعَمَ مَتَاعٌ وَ اَلشُّکْرَ نِعَمٌ وَ عُقْبَی؛ شکرگزار، سعادت شکرش از سعادت نعمتی که موجب شکر شده، بیشتر است، چه نعمت، حاجت زندگی است و شکر، هم نعمت است و هم پاداش»، (تحف العقول، ج ۱). حضرت می‌فرمایند این که شکر می‌کنید در برابر آن نعمت این شکر بیشتر و بالاتر از آن نعمت فرد شاکر را سعادتمند می‌کند.

فراموش کردن شکر و دیدن نعمت

متاسفانه انسان‌ها بیشتر توجه آن‌ها به سمت نعمت است و آن نعمت برای آن‌ها دیده می‌شود و نتیجه ظاهری و دنیایی برای آن‌ها مهم است و دیده می‌شود، اما امام می‌فرماید: شکر تو را به جای خیلی بالاتر می‌رساند که از اصل نعمت بالاتر است! وقتی خدا یک نعمت می‌دهد و انسان شکر می‌کند، این شکر در سعادت او خیلی بالاتر از آن نعمت است. شما یک چیزی که می‌خواهید را خدا به شما می‌دهد، اما کسی که ادب دارد و شکر می‌کند او به یک چیز بالاتر می‌رسد!

لزوم شکر مخلوق خدا در رسیدن نعمت‌ها

آن هم آن نعمتی که موجب شکر شده است، مثلا کسی برای شما یک غذا می‌آورد و می‌گویید خیلی ممنونم و از خدا هم تشکر می‌کنید، کدام واجب‌تر است؟ اول شکر مخلوق و بنده خدا که این غذا را آورده است، اما بعضی‌ها اصلا روحیه شکر ندارند و می‌گویند خدا خواسته است که این غذا را این فرد آورده است، بعضی‌ها هم توحیدشان خیلی بالا می‌رود و توحید مسخره‌ای دارند و می‌گویند خدا خواسته این به من خدمت کند! همش دم از خدا می‌زنند و بنده خدا را ندید می‌گیرند.

در صورتی که خدا می‌گوید حق الناس مقدم‌تر از حق الله است و در اینجا هم می‌فرماید اول بنده مرا شکر کن، پدر و مادر و همسرت را ببین و شکر کن! بنابراین از مخلوق هم باید شکر کرد.

خاصیت دنیایی و آخرتی شکر کردن

نعمت مستوجب شکر است، با این شکر به سعادت بیشتر می‌رسید ولی نعمت‌ها کالای دنیایی هستند و شکر باعث سعادت انسان در دنیا و آخرت می‌شود. اما ثمره شکر هم دنیا و هم آخرت است، هم خاصیت دنیایی و هم آخرتی دارد. خاصیت دنیایی‌اش این است وقتی شکر بنده خدا را به جا می‌آورید و مهر و محبت و قدردانی را می‌رسانید، آن شخص در خدمت به شما بیشتر تلاش می‌کند و می‌گوید شما آدم قدرشناسی هستید.

اما آدم‌هایی هستند که سال‌ها با یک فرد زندگی می‌کنند اما یکبار هم از تاثیر او در زندگی خود تشکر نمی‌کنند! از وجود او استفاده می‌کنند اما هیچ وقت به زبان نمی‌آورند! یک دوست و یک همسایه و یک فرزند که به پدر و مادر کمک می‌کند، اما از او تشکر نمی‌کنید، اما کسی کسی را نمی‌بیند و تشکر نمی‌کند.

از حضور و بودن اطرافیان تشکر کنید / تشکر را به زبان بیاورید

ما کمتر این فرهنگ را داریم که به خاطر حضور دیگران از آن‌ها تشکر کنیم! بگویید تشکر می‌کنم که هستید، ممنون که هستید، به پسرتان بگویید: من چقدر سعادتمندم که یک پسر مثل تو دارم! به دوستتان بگویید: چقدر سعادتمندم که یک دوست مثل تو دارم! بدانید الان از او استفاده می‌کنید و اگر برود یک عالم تنهایی و گرفتاری پیش می‌آید، اما حواسمان نیست الان از حضور آن‌ها از او تشکر کنیم.

پس به طرف مقابلتان بگوید و تشکر کنید، حتی اگر هفته‌ای یکبار همدیگر را ببینید، اما به زبان بیاورید و بگویید و تشکر کنید.

عادت کنید آدم‌های اطرافتان را ببنید و به زبان بیاورید و از آن‌ها تشکر کنید، که اگر تشکر کردید رابطه شما بیشتر می‌شود و شیاطین جنی و انسی از رابطه شما دور می‌شوند و این رابطه استمرار پیدا می‌کند. حالا بعدش هم شکر خدا را بجا آورید.

حالا بعد از این شکر کردن چه اتفاقی می‌افتد؟ وعده خدا است که اگر شکر کنید نعمت بیشتر به شما می‌دهد، شخصیت شما بزرگ می‌شود و برکت و توسعه پیدا می‌کند؛ اینها همه در همین دنیا به شما می‌رسد.

شکر مانع گرفتاری و گرفتن نعمت / بابت بی‌نهایت نعمت باید شکر کنید

شکر باعث می‌شود که گرفتاری برای انسان ایجاد نشود و نعمت از انسان گرفته نشود. یک جایی می‌گویی نمی‌توانم از شغل و مال و همسر و فرزندم خیر ببینم و به این در و آن در هم می‌زند! اما یک ذره فکر کنید ببینید شکر به جا آورده اید؟ ما تا به حال چند بار بابت نعمت‌های بی‌شماری که خدا به ما داده سجده شکر کرده ایم؟ یا نشستیم تسبیح به دست گرفته و شکر کرده باشیم!

بچه ات، سلامتی ات، امنیتی که دارید، دوست‌ها و فامیل‌های خوب و بی‌نهایت نعمتی که داریم چقدر با شکر کردن لیاقت نشان می‌دهید که خدا این نعمت‌ها را به ما عنایت نموده است! هم به بنده خدا و هم به خداوند باید شکر کرد و ما باید تشکرمان را به خدا و بنده خدا برسانیم.

پس شاکر از بابت شکرش سعادتمند‌تر است تا خود نعمتی که به او رسیده است، این یک درس سلوکی مهمی است.

لزوم ترویج فرهنگ شکرگزاری در جامعه

ما باید فرهنگ شکر را در جامعه رواج بدهیم. بعضی‌ها فرهنگ فقر و نکبختی و بدبختی را در جامعه رواج می‌دهند ولی ما باید نعمت‌ها و شکر را در جامعه رواج بدهیم. اگر خدا به تو نعمت داده آن را به همه برسان و به همه بگو خدا به من نعمت داده نه اینکه همه نعمت‌ها را بپوشانی! خدا هر چیز به تو داده به دیگران هم نشان بده و پنهانش نکن مگر اینکه در جایی که دل کسی بسوزد.

در جامعه از مردم تشکر کنید

اگر دیدید در خیابان یک نفر دارد یک مطلبی یا کلامی از معصوم را در جامعه رواج می‌دهد، بروید و از او کنید. باید یاد بگیریم که هر کس کار خوبی می‌کند و برای بقیه مفید است از او تشکر کنید. به نانوایی رفتید از نانوا تشکر کنید! از باغبان و رفتگر تشکر کنید!

اینها خیلی مهم است که ما شاکر باشیم و این شکر است که ما را ارتقا می‌دهد. اگر شاکر باشید در ابعاد جمادی، گیاهی، حیوانی، عقلی و فوق عقلی رشد می‌کنید. پس اگر رشد و برکت و خیر می‌خواهید در همه این ابعاد نعمت شکر را رعایت کنید، که وعده خدا است که نعمت شما را افزایش می‌دهد.

پس نگویید چرا زندگی ما گره می‌خورد؟! بدانید یک جاهایی قدر نشناسی کردید و قدر اعضای خانواده یا دیگرانی که موثر بودند را ندانستید!

ثمره بلا و گرفتاری در دنیا

امام هادی علیه السلام در روایتی درباره ثمره و فلسفه بلاها فرمودند: «إِنَّ اَللَّهَ جَعَلَ اَلدُّنْیَا دَارَ بَلْوَی وَ اَلْآخِرَةَ دَارَ عُقْبَی وَ جَعَلَ بَلْوَی اَلدُّنْیَا لِثَوَابِ اَلْآخِرَةِ سَبَباً وَ ثَوَابَ اَلْآخِرَةِ مِنْ بَلْوَی اَلدُّنْیَا عِوَضاً؛ خدا دنیا را خانه آزمایش ساخته و آخرت را خانه پایش، و بلای دنیا را وسیله ثواب آخرت نموده و ثواب آخر ترا عوض بلای دنیا قرار داده.»، (تحف العقول / ج ۱). خدا دنیا را محل بلا و آزمایش قرار داده تا ما رشد کنیم.

اصلا در هر باشگاهی هم بروید تمرین و آزمایش هست و ثمره این تمرین رشد کردن شما است. پس در هر جا بروید امتحان و ابتلا و آزمایش است. مثلا الان گرفتار این دامن هستید که آن را بدوزید، چون باید در این آموزشگاه خیاطی که هستید این دامن را بدوزید و این امتحان پس دادن است!

دنیا دار امتحان و بلا / دریافت ثواب اخروی در مقابل بلا

دنیا دار امتحان است. خدا تمام خلقت انسان را با آزمایش آفرید و بارها در قرآن می‌فرماید: من زمین و آسمان را آفریدم تا شما را امتحان کنم؛ و ما باید امتحان شویم. دنیا یعنی امتحان! و معادل دنیا هم یعنی امتحان و انسان همیشه به این نیاز دارد.

پس یادتان باشد دنیا محل امتحان و بلا است و آخرت را نتیجه دنیای شما قرار داده است. شما بابت هر امتحانی که در دنیا می‌دهید ثواب آخرتی کسب می‌کنید و این امتحانات و بلاها بیهوده نیست، پس نگوید من تنها هستم و بیچاره ام! چرا فقط برای من این همه گرفتاری است! آن روی سکه را هم ببینید.

لزوم شاکر بودن در مقابل بلا و گرفتاری همانند نعمت

ما بابت نعمت و بلایی که خدا به ما می‌دهد باید شاکر باشیم! حتی اگر بلایی هم رسید شکر باید کرد، چون این بلا و امتحانات به نفع ما است. خدا بلای دنیا را سبب ثواب آخرت قرار داده است. پس هر کس در دنیا بلای بیشتری دارد ثواب بیشتری دارد، هر کس امتحان بیشتری دارد، پاداش بیشتری دارد. این تفسیر از دنیا و بلاها، زندگی را قشنگ می‌کند.

فرق افراد زرنگ و احمق

زرنگ‌ترین افراد کسانی هستند که خود را برای این بلاها آماده می‌کنند و احمق‌ترین افراد هم راحت طلب‌ها هستند. بعضی‌ها از نماز و حجاب و روزه و حرمت پدر و مادر و تکالیف الهی فرار می‌کند ولی او به ضرر خودش دارد فرار می‌کند، در صورتی که هر کس در این بزم مقرب‌تر است جام بلای بیشتر به او می‌دهند!

بهشت با آرزو به دست نمی‌آید! اگر کسی در زندگی مشکل و سختی دارد ولی ایمان هم دارد، پس خوشحال باشد چون برای رسیدن به بهشت دارد کار می‌کند. اما خدا بعضی بندگانش را دوست ندارد و آن‌ها را رها می‌کند و کاری هم به آن‌ها ندارد و مورد بلا و آزمایش هم آن‌ها را قرار نمی‌دهد.

مثل خدا مهربان باشید نه خسیس و بخیل

مثل خدا رئوف و رحیم و جواد باشید، اما برخی به بچه خود هم خسادت و بخل دارند و به بچه خودش هم کمک نمی‌کند! معصوم فرمده بخل و خسادت تمام زذایل را در خودش قرار داده است.

برخورد کریمانه با بلا و پذیرش بلا / بلا هدیه خدا به مومن

بدانید گرفتگی، محدودیت، بسته شدن همه‌اش جهنم است و گرفتاری می‌آورد، باید کریمانه و بزرگوارانه با بلاها رفتار کنیم و بلاها را بپذیریم که جذاب و شیرین است. بلا هدیه خدا است؛ خدا بنده مومنش را اینقدر دوست دارد که با امتحان و آزمایش و بلا او را تغذیه می‌کنند، همانطور که مادر بچه‌اش را شیر می‌دهد.

پدیدآورنده:

به کوشش: امیرمحسن سلطان احمدی

www.soltanahmadi.ir