دستورالعمل شیوه توبه خاص در آستانه سلوک

بسم الله الرحمن الرحیم استاد مهدی طیب از شاگردان عرفانی مرحوم حاج اسماعیل دولابی در کتاب شراب طهور دستورالعملی مبنی بر شیوه توبه خاص  در آستانه سلوک را بیان نمودند که در آستانه ماه رجب  این شیوه در ادامه ارائه می شود تا مشتاقان سیر و سلوک الی الله از این شیوه این استاد فرزانه برای توبه استفاده کنند.

شست و شویی کن و آن‌گه به خرابات خِرام

همگان در همۀ مراحل نیازمند به توبه‌اند، امّا پس از یقظه و بیدارى، در آستانۀ سلوک، سالک براى ایجاد تحوّل عظیم و بنیادى در رویّه و روش زندگى خود، نیازمند به توبه‌اى خاص است. براى انجام این توبه، توصیه مى‌شود سالک به ترتیب زیر عمل کند:

۱-تهیه دفترچه

دفترچه‌اى براى این کار تهیّه کند و هر چند صفحۀ آن را به یکى از اعضاى ظاهر و صفحاتى را هم به دل و فکر خود اختصاص دهد و در صفحۀ مربوط به هر عضو، گناهانى را که مى‌توان با آن عضو مرتکب شد، یادداشت کند.

۲-نوشتن گناهان گذشته و تکمیل پرونده مجرمیت

چند روزى به گذشتۀ خود بیاندیشد و هر یک از گناهان فوق و دفعاتى که آنها را مرتکب شده است در صفحۀ مربوط به آن یادداشت کند و همانند بازجویى که پروندۀ مجرمیّت متّهمى را براى محاکمه و مجازات تشکیل داده است و تکمیل مى‌کند، به این نحو پروندۀ مجرمیّت خود را تشکیل دهد و تکمیل کند.

۳-جبران گناهان

گناهانى را که جبران‌پذیر است، اعم از حقّ الله و حقّ النّاس، در حدّ توان جبران کند. قضا و کفّارۀ عبادات ترک شده و پرداخت حقوق شرعى عقب افتاده را در برنامۀ کار خود قرار دهد. همچنین حقوق مالى که دیگران بر گردن او دارند را بپردازد و آسیب و آزارى را که از او به دیگران رسیده است با عذرخواهى، و در صورت لزوم، با تن دادن به قصاص، جبران کند.

۴-بررسی و مطالعه کیفر مجازات گناهان ارتکابی

با مراجعه به آیات قرآن و احادیث معصومین علیهم السّلام، کیفرهاى کسانى را که چنان گناهانى مرتکب شده‌اند مطالعه و در مورد آنها تأمّل و تفکّر کند؛ اعم از بلایا و نکبات دنیوى، سختى جان دادن، عذاب عالم قبر و برزخ، فشارها و مشقّات عالم محشر، عذاب‌هاى دوزخ همچون سوختن در آتش، اسارت در غل و زنجیرهاى آتشین، حمله و آزار افعى‌هاى سهمگین، انباشتن شکم از زقّوم، حمیم و غسلین، شکنجه شدن توسّط ملائکۀ عذاب، همنشینى و هم‌مکانى با شیاطین و محرومیّت از نعمت‌هاى گوناگون بهشتى و از همجوارى با اولیاى الهى و …

۵-پرهیز از یاس و مطالعه آیات و روایات امیدبخش

براى جلوگیرى از سوءاستفادۀ شیطان از هول و هراسى که پس از تأمّل در مورد عذاب‌هایى که او را تهدید مى‌کند، ایجاد شده است و براى اینکه در این فرصت، روح یأس و ناامیدى را در وى ندمد و او را از توبه منصرف نکند، در آیات و احادیث حاوى وعده‌هاى الهى در پذیرفتن توبۀ تائبان با هر میزان گناه که داشته باشند و نیز آیات و احادیث حاوى تحذیر خداوند از یأس و قنوط از رحمت الهى در عین داشتن بیشترین و بالاترین گناهان، تفکّر کند.

۶-جدیت و مصمم بودن برای توبه در هر سطحی

براى اینکه شیطان نتواند با القاء این مطلب که وعدۀ پذیرفته شدن توبه، ناظر به تائبانى است که توبه‌اى تمام‌ عیار مى‌کنند، نه کسانى چون او که توبه‌شان سطحى و ناقص است، او را مجدّداً ناامید و از توبه کردن منصرف کند؛ توجّه کند که توبۀ سطحى و ناقص از توبه نکردن بهتر است و چه‌ بسا همین توبۀ سطحى و ناقص که در توان اوست، خود سبب شود خداوند توفیق توبۀ عمیق و تمام‌عیار را نصیب او کند. بر این اساس، مصمّم شود به هر مرتبه‌اى از توبه که در توان اوست اقدام کند، گرچه در حدّ کمال توبه نباشد.

۷-توسل به آبرومندان نزد خدا و پرهیز از انصرف از توبه

براى اینکه با القاء این مطلب که چگونه با این همه بى‌آبرویى که با ارتکاب گناهان براى خود فراهم آورده است شرم نمى‌کند به در خانه‌ى خدا رود و از او درخواست پذیرش توبه کند، شیطان نتواند او را از توبه کردن منصرف سازد، ضمن پذیرش اینکه به‌راستى با آن همه گناه در پیشگاه خداوند آبرویى برایش باقى نمانده است، توجّه کند که در درگاه الهى آبرومندانى چون انبیا و اولیا علیهم السّلام وجود دارند که اگر آنها را نزد خدا شفیع و واسطه قرار دهد و آنها از خدا درخواست کنند که توبه‌ى او را بپذیرد، محال است خداوند در به رویشان نگشاید و به آنها پاسخ منفى دهد؛ در پیروى از رهنمود قرآنى، از پیامبر اکرم و اهل‌بیت پاکش علیهم السّلام درخواست شفاعت کند و به مدد شفاعت ایشان عزم بر توبه نماید.

۸- انجام مقدمات: غسل و وضو و صدقه و خلوت و دعا برای توبه

اکنون که بر وساوس شیطانى غالب و بر انجام توبه مصمّم شد، غسل توبه کند، وضو بگیرد و مقدارى پول به‌اندازۀ توان خود، هرچند اندک، براى صدقه کنار بگذارد. سپس در مکانى خلوت، برخى از دعاهایى را که از معصومین علیهم السّلام در مقام توبه رسیده است، با توجّه به معناى آنها، و اگر قادر به درک مفاهیم عربى دعاها نیست، ترجمۀ فارسى آنها را بخواند، تا حال روحى توبه در وى تقویت شود، و با رقّت قلبى که در او به‌وجود آمده است، اشک پشیمانى و ندامت از دیدگانش جارى شود.

۹-درخواست طلب بخشش برای کسانی که به تو بد کردند

از تمام کسانى که به او بدى کرده‌اند درگذرد و از خداوند براى آنها طلب بخشش کند. آن‌گاه از خدا بخواهد اکنون که او با تمام کوچکى و نیازش، کسانى را که حقّ او را ضایع و به او بدى کرده‌اند، بخشید؛ خداوند بزرگ و بى‌نیاز نیز متقابلاً او را که بدى کرده است ببخشاید و به کسانى هم که حقّى بر گردن او دارند و او نتوانسته است آنها را بیابد یا در توانش نبوده تا حقوق تضییع شدۀ آنها را جبران کند، به قدرى از خزانۀ لطف و رحمتش عطا کند تا از حقّى که بر گردن او دارند، صرف نظر و او را حلال کنند.

۱۰-خواندن نماز توبه

اکنون برخیزد و دو نماز دو رکعتى پى‌درپى (بى‌آنکه بین دو نماز رو از قبله برگرداند یا حرفى بزند)، به نیّت نماز توبه (نماز توبه یکشنبه ذیقعده) بخواند و در هر رکعت:
پس از سورۀ حمد
سه بار سورۀ قُل هُوَ اللهُ اَحَدٌ
یک بار سورۀ قُل اَعُوذُ بِرَبِّ النّاسِ و
یک بار سورۀ قُل اَعُوذُ بِرَبِّ الفَلَقِ را بخواند.
پس از سلام نماز دوّم، بدون روى برگرداندن از قبله یا سخن گفتن، با توجّه،
هفتاد بار اَستَغفِرُ اللهَ رَبّى وَ اَتوبُ اِلَیهِ
بگوید و در حین استغفار، گناهانى را که مرتکب شده است در نظر آورد.
پس از پایان استغفارها بگوید :
لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللهِ العَلىِّ العَظیمِ
بعد بگوید:
یا عَزیزُ یا غَفّارُ، اِغفِر لِى ذُنوبى وَ ذُنوبَ جَمیعِ المُؤمِنینَ وَ المُؤمِناتِ، فَاِنَّهُ لا یَغفِرُ الذُّنوبَ اِلّا اَنتَ.
نیرو و توانى جز از جانب خداى بلند مرتبه و بزرگ وجود ندارد. اى خداى قدرتمند و اى خداى بسیار بخشنده و خطاپوش! گناهان من و گناهان تمامى مردان و زنان مؤمن را ببخش؛ زیرا جز تو کسى گناهان را نمى‌بخشد.

این توبه، گناهان او را هر چند زیاد باشد، تماماً مى‌شوید، و همچون کسى مى‌شود که گناهى مرتکب نشده است.

۱۱-جبران عقب افتادگی و هدر زمان

امّا چون زمان طى شده در گناه، که مى‌توانست صرف طاعت و عبادت گردد و علاوه بر اینکه به سقوط و تنزّل او نینجامد، مایۀ صعود و ترقّى وى شود، در اثر توبه باز نمى‌گردد، براى جبران عقب‌افتادگى ناشى از هدر رفتن زمان مزبور، سالک باید به اعمال صالح و حسنات روى آورد و با مجاهدت و کوشش در انجام آن‌ها، زمینه‌اى فراهم آورد که خداوند در نامۀ اعمال او به جاى سیّئاتى که محو نمود، حسناتى را که هنگام ارتکاب آن سیّئات مى‌توانست انجام دهد و نداد، ثبت نماید تا این گونه، خسارت‌هاى ناشى از ارتکاب معصیت نیز کلاًّ برطرف و جبران شود.

در این رابطه قرآن کریم مى‌فرماید:
اِنَّ الحَسَناتِ یُذهِبنَ السَّیِّئاتِ. خوبى‌ها، بدى‌ها را از بین مى‌برد. بر همین اساس، پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم مى‌فرمایند: اَتبِعِ السَّیِّئَةَ الحَسَنَةَ تَمحُها. در پى بدى، نیکى کن تا آثار آن را از بین ببرد. همچنین قرآن کریم مى‌فرماید: اِلّا مَن تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلا صالِحاً فَاُولئِکَ یُبَدِّلُ اللهُ سَیِّئاتِهِم حَسَناتٍ وَ کانَ اللهُ غَفوراً رَحیماً. مگر کسى که توبه کند و ایمان آورد و کارى شایسته انجام دهد، آنان، خداوند بدکاریشان را به نیکوکارى مبدّل مى‌کند و خداوند همواره آمرزنده‌اى مهربان است.