ایرانیان باستان و بسیاری از دیگر اقوام شب یلدا را جشن می‌گیرند؛ این شب در نیمکره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف است و به همین دلیل از آن زمان به بعد طول روز بیشتر و طول شب کوتاهتر می‌شود؛
واژه «یلدا» به معنای «زایش زادروز» و تولد است؛ ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می‌شوند و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند و از این رو به دهمین ماه سال دی (دی در دین زرتشتی به معنی دادار و آفریننده) می‌گفتند که ماه تولد خورشید بود.
از بچگی که یاد دارم آغاز زمستان و بلندترین شب سال را به ما یاد داده اند که یلدا بنامیم . در این سالهای عمرم وقتی به شب یلدا که می رسم یاد دید و بازدید و رفتن به خانه بزرگترها، خوردن هنداوانه آن هم در سرمای زمستان، تخمه و آجیل، فال حافظ، شب زنده داری یلدایی، میوه خوری و حتی بعضا در این بزم های شبانه یلدایی حرف که کم می آوریم به غیبت گویی می پردازیم. از این رو از آنجا که شب یلدا هیچ سندیتی در سبک و فرهنگ دینی و اسلامی ما ندارد ، در این زمینه شبهاتی برایم ایجاد شد که در دیداری که با حاج فردوسی مولف نظام تربیتی منهاج فردوسیان داشتم مطرح کردم و ایشان هم پاسخ دادند که در ادامه می آید.
اصلاً این شب یلدا از کجا وارد سنت ما که مدعی هستیم مکتبمان تشیع است شد؟
پاسخ حاج فردوسی: با دقت در سؤال خودتان، جواب را می‌یابید. همین که نوشتید: «ما که مدعی هستیم مکتبمان تشیع است» تمام سخن است. بله از تشیع ما در بعضی موارد، فقط ادعایی برجاست ولی در عمل، خبری نیست. این سنت از شیعه وارد ایران نشده بلکه از ایران باستان باقی مانده و علی رغم تغییر دین و آئین نیاکان ما، این رسومات بی‌اساس، همچنان زنده مانده است.
آیا شب یلدا در اسلام مورد تایید است؟
پاسخ حاج فردوسی: چنین چیزی در اسلام نیست لهذا نمی‌توان به عنوان یک مناسبت به دنبال تأیید یا ردش در اسلام عزیز بود بلکه باید به جهت محتوا، بررسی شود. کارهای خوب در این شب (مانند سایر روزها و شبهای سال) خوب است و کارهای بد در این شب (مانند سایر روزها و شبهای سال) بد است.
آیا چنین بزم‌های شبانه‌ای به اسم شب یلدا در اسلام جایز است؟
پاسخ حاج فردوسی: در روایت است که بیدار ماندن بعد از نماز عشاء (چه در شب یلدا و چه در سایر شبهای سال) فقط برای چند کار مجاز است، بردن عروس به خانه‌ی داماد، نماز خواندن، تحصیل علم، تلاوت قرآن و سفر.
● سند ۱: عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) قَالَ: «لَا سَهَرَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَهِ إِلَّا لِأَحَدِ رَجُلَینِ، مُصَلٍّ أَوْ مُسَافِرٍ» (وسائلالشیعه/۶/۵۰۴؛ بحار الأنوار/۷۳/۱۷۹)
● سند ۲: «عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیه‌السلام) عَنْ آبَائِهِ (علیهم‌السلام) عَنِ النَّبِی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) قَالَ: «لَا سَهَرَ إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مُتَهَجِّدٍ بِالْقُرْآنِ أَوْ فِی طَلَبِ الْعِلْمِ أَوْ عَرُوسٍ تُهْدَى إِلَى زَوْجِهَا» (وسائل الشیعه/۲۰/۹۲؛ الجعفریات/۹۴؛ الخصال/۱/۱۱۲؛ بحار الأنوار/۱/۲۲۲ و ۷۳/۱۷۸ و ۱۰۰/۲۶۷؛ مستدرکالوسائل/۵/۱۱۷ و ۱۴/۱۹۵؛ روضه الواعظین/۱/۶؛ نوادر راوندی/۱۳)
● سند ۳: عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ (علیه‌السلام) عَنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ کرِهَ لَکمْ أَیتُهَا الْأُمَّهُ أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ خَصْلَهً وَ نَهَاکمْ عَنْهَا إِلَى أَنْ قَالَ وَ کرِهَ النَّوْمَ قَبْلَ الْعِشَاءِ الْآخِرَهِ وَ کرِهَ الْحَدِیثَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَهِ». (من لا یحضره الفقیه/۳/۵۵۶)
اگر شب یلدا در ماه‌های عزا مانند محرم و صفر افتاد تکلیف چیست؟
( متأسفانه دیشب کسی حرمت ماه صفر را رعایت نکرد و آنچه شلوغ بود میوه‌فروشی‌ها و شیرینی‌فروشی‌ها و آجیل‌فروشی‌ها بود و مساجد خلوت‌تر از شبهای قبل بود! )
پاسخ حاج فردوسی: انجام واجبات و مستحبات، در همه‌ی ایام سال و ماه، خوب است و اثر مثبت در کمال و سعادت دارد؛ و انجام محرمات و مکروهات در همه‌ی ایام سال و ماه، بد است و اثر منفی در کمال و سعادت دارد. باید محتوای همه‌ی شبهای سال (چه بلندترین و چه کوتاهترین شب باشد) را اسلامی کنید.
بنده یک نگاه حسرت آمیزی به شب یلدا دارم و آن اینکه آیا شب یلدا را می‌توان شب حسرت عابدین نام نهاد که از این به بعد، شبها کوتاه و روزها بلند می‌شود و زمان بهره‌ی عبادی شب کوتاهتر است؟
پاسخ حاج فردوسی: بله، بر طبق روایتی که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «الشِّتَاءُ رَبِیعُ الْمُؤْمِنِ یَطُولُ فِیهِ لَیْلُهُ فَیَسْتَعِینُ بِهِ عَلَى قِیَامِهِ وَ یَقْصُرُ فِیهِ نَهَارُهُ فَیَسْتَعِینُ بِهِ عَلَى صِیَامِهِ» (امالی شیخ صدوق، ص ۲۳۷، المجلس الثانی و الأربعون) یعنی زمستان، بهار مؤمن است که با طولانی بودن شب‌هایش بر شب‌زنده‌داری و با کوتاه بودن روزهایش بر روزه‌داری کمک می‌گیرد؛ شاید به نحوی حسرت مؤمنین و مؤمنات را به همراه داشته باشد.
و نکته پایانی اینکه حال که ما در مسیر منهاج فردوسیان قرار گرفته‌ایم که با استفاده از این برنامه در راهی روشن به فردوس برین برسیم جایگاه شب یلدا در نظام جامع تربیتی منهاج فردوسیان کجاست و چقدر اهمیت دارد؟
پاسخ حاج فردوسی: اصحاب منهاج که از هر حادثه و مناسبتی به دنبال بهانه‌ای برای بیشتر کردن عبادت و مراقبه و محاسبه هستند، از همین عنوان «بلندترین شب سال» بهانه‌ای برای زودتر بیدار شدن و داشتن حال و هوای بهتر در عبادات این شب می‌سازند. همچنین از غصه‌ای که بر دل‌شان برای شروع کوتاهی شبها و بلندی روزها ایجاد می‌شود، برای تضرع و گریه‌ی بیشتر بر آستان حضرت باری تعالی بهره می‌برند و آه سوزناک از دل بی‌قرار می‌کشند و ناله‌های شبگیر می‌کنند. عنوان «بلندترین» را بهانه‌ای برای شکایت به بارگاه ربوبی از «بلندترین» غیبت ولی خدا در طول تاریخ می‌نمایند و ظهور دردانه‌ی هستی را با اشک و آه مسألت می‌کنند. (مولای یا مولای) شب عاشقان بی‌دل، چه شب دراز باشد. (آقای من، عزیز عالم هستی) تو بیا کز اول شب، درِ صبح باز باشد.
پدیدآورنده:
به قلم: امیرمحسن سلطان احمدی
